ارزیابی و درمان مکانیکی یا MDT ممکن است برای برخی همکاران پزشک و فیزیوتراپیست شناخته شده باشد . در این مقاله سعی می کنیم به صورت مفصل به شرح این متد درمانی و تمرینات بپردازیم.برخی همکاران تصور می کنند روش مکنزی (McKenzie Approach) مجموعه ای از تمرینات است که برای بیماران مبتلا به کمر درد و گردن درد پیشنهاد می شود . گرچه این تصور به طور مطلق غلط نیست ، روش مکنزی یک برنامه جامع و استراتژی برای معاینه ، ارزیابی ، درمان و پیشگیری از مشکلات ستون فقرات است و شامل تمریناتی خاص نیز می باشد. هدف نهائی روش مکنزی برطرف کردن عواملی است که باعث ایجاد درد  در ناحیه کمر و گردن شده اند . این روش صرفا برای مدیریت درد بیمار نیست. روش مکنزی در دهه ۱۹۶۰ توسط  Robin McKenzie  که یک فیزیوتراپیست اهل نیوزیلند بود ارائه شد. وی متوجه شد در برخی بیماران مبتلا به دردهای کمری و گردنی صاف کردن و Extension  ستون فقرات باعث کاهش درد و بازگشت بیماران به زندگی و کار طبیعی می شود . بر اساس روش مکنزی مداخلات فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی اختصاصی باعث مرکزی شدن درد در ناحیه ستون فقرات می شود . (Pain Centralization – شکل ۱).

نکته: روش درمانی MDT محدود به ستون فقرات نیست و در مورد مفاصل محیی نیز کاربرد دارد!

بر این اساس درد از ناحیه اندامها (اندام فوقانی یا تحتانی) به سمت ستون فقرات تمرکز پیدا می کند . دردهای ناحیه ستون فقرات غالبا در مقایسه با دردهای اندامها بهتر تحمل می شوند و اقدامات درمانی مناسب می تواند علت اصلی درد را درمان نماید (نه فقط کاهش درد)

اصل محوری در متد درمانی مکنزی ” self-healing and self-treatment ” است.

در این روش درمانی از مدالیته های فیزیوتراپی مانند گرما، سرما یا الکتروتراپی استفاده نمی شود . در روش مکنزی به بیمار آموزش داده می شود با انجام تمریناتی خاص  و به کار بردن استراتژیهایی درد ستون فقرات خود را مدیریت و درمان کند.

سایر اهداف اصلی در روش درمانی مکنزی شامل موارد زیر است:
کاهش سریع درد
بازگشت به زندگی طبیعی روزمره
کاهش ریسک عود مجدد درد (با اجتناب از پاسچر و حرکات نامناسب )
کاهش مراجعات بیمار به مراکز درمانی و کلینیک های فیزیوتراپی

مرکزی شدن درد از اندامها به سمت ستون فقرات در همه بیماران انجام نمی گیرد. در بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی یا لیزخوردگی مهره ها و یا بیماران مبتلا به آرتروز مفاصل فاست ، تمرینات اکستنانسوری غالبا باعث افزایش درد بیمار می شود . با این وجود در روش مکنزی برای این بیماران برنامه درمانی وجود دارد. فیزیوتراپیست هایی که از متد مکنزی در درمان بیمارانشان استفاده می کنند دارای دیدگاهی خاص در خصوص مسائل مربوط به ستون فقرات هستند .

از نظر این تراپیست ها متد مکنزی فلسفه و پروسه خاصی دارد:

• معاینه و ارزیابی دقیق و جامع اولیه
• پلان درمانی مناسب شامل تمرینات درمانی (با مشارکت دقیق بیمار)
• استراتژیهای مخصوص برای جلوگیری از مشکلات آتی

در روش درمانی مکنزی ، مشکلات ستون فقرات دارای طبقه بندی خاصی است

• Postural Syndromes
• Derangement Syndromes
• Dysfunction Syndromes

Postural Syndromes : کمر درد به دلیل استرس مداوم روی نسوج نرم هنگام حفظ پاسچر های خاص ایجاد می شود. باقی ماندن در وضعیت ها و پاسچر های خاص می تواند روی عضلات ، تاندون ها ، مفاصل و سایر نسوج تاثیر بگذارد. در سندرم های پاسچرال حرکات تکراری تغییری در علائم بیمار (مثلا درد)  ایجاد نمی کند. در معاینه و درمان این بیماران بهتر است اجازه دهیم بیمار وضعیت های بد و تکراری و حالت هایی که منجر به کاهش علائم می شود را ضمن معاینه به خود بگیرد.

Derangement Syndromes : کمر درد به دلیل تغییر وضعیت مهره های متصل به دیسک ایجاد می شود با حرکات مهره ها بخش مرکزی دیسک (nucleus) دچار تغییر وضعیت می شود و درد با حرکات تکراری تغییر می کند. این سندرم ها از نظر کلینیکی شایع ترین نوع می باشند. مشخصه بارز این سندرم ها این است که علائم بیمار نسبت به برخی وضعیت ها و الگوهای حرکتی حساس است. با انجام برخی حرکات خاص (مانند اکستنشن یا فلکشن ستون فقرات) علائم بیماری تخفیف پیدا می کند . گاهی علائم اینگونه بیماران ضمن ارزیابی بالینی به طور محسوسی کاهش می یابد. به عنوان مثال ممکن است با ایجاد وضعیتی خاص در ستون فقرات درد بیمار از ناحیه ساق و ران قطع شود و فقط در ناحیه کمر تمرکز یابد یا اینکه به طور کلی درد بیمار قطع شود .

Dysfunction syndromes: کمر درد متناوب همراه با محدودیت در حرکات ستون فقرات به دلیل وجود بافت اسکار ، ایجاد چسبندگی در بافت نرم یا کوتاهی عضلات ایجاد می شود . در این شرایط تحت استرس قرار گرفتن این اجزاء باعث ایجاد درد می شود . مشخصه بارز در این سندرم ها کاهش دامنه حرکات و درد در دامنه های حرکت انتهایی است. درمان قطعی این بیماران زمانبر است چرا که نیازمند بازسازی الگوهای حرکتی و رفع کوتاهی نسوج نرم و برگرداندن دامنه طبیعی حرکات مفصلی است. در درمان اینگونه سندرم ها ، آموزش بیمار دارای نقش حیاتی است. بیمار باید آگاه باشد که فرایند بازسازی و remodeling  نیازمند زمان و گاهی تحمل درد و احساس ناراحتی  است.

روش درمانی مکنزی که به عبارت بهتر با عنوان ” Mechanical Diagnosis and Therapy” شناخته می شود می تواند نقشی جدی در درمان دردهای کمر و گردن داشته باشد.

درمان موفق کمردردهای مکانیکی بر اساس متد مکنزی دارای دو بعد است :

تمرینات درمانی که به بیمار ارائه می شود بر اساس تابلوی بالینی بیمار و ارزیابی اولیه است. هدف اولیه تمرینات مکنزی مرکزی سازی درد Pain Centralization  است به گونه ای که درد با انجام تمرینات از اندامها به سمت ستون فقرات تجمع پیدا کند .

آموزش بیمار دارای نقش حیاتی است. بیماری که با متد درمانی مکنزی تحت درمان قرار دارد باید یاد بگیرد چگونه اپیزودهای درد احتمالی آتی خود را مدیریت و درمان کند.

ارزیابی بالینی در روش درمانی مکنزی:

اولین و مهمترین حلقه در روش درمانی مکنزی انجام ارزیابی بالینی دقیق بیمار و ثبت موقعیت هایی است که منجر به افزایش یا کاهش علائم بیمار می شود . هنگامی که درد و علائم یک بیمار در وضعیت های خاصی بهتر یا بدتر می شود اصطلاحا این بیمار داری ” directional preference of movement” است. تعیین جهت حرکت ترجیحی ” directional preference of movement” مهمترین مشخصه در متد درمانی مکنزی است . تعیین این وضعیت ضمن پروسه ارزیابی بالینی بسیار مهم است از این رو متد درمانی مکنزی را اصطلاحا ” Mechanical Diagnosis and Therapy ” (MDT)  می گویند. ارائه تمرینات درمانی مناسب زمانی صورت خواهد گرفت که ارزیابی اولیه بیمار با دقت صورت گرفته  و وضعیت ترجیحی بیمار با دقت مشخص شده باشد. تمریناتی که بدون ارزیابی دقیق بیمار و تعیین وضعیت ترجیحی بیمار ارائه می شوند تمرینات مکنزی نیستند بلکه فقط تمرین هستند!ارزیابی بالینی در روش مکنزی شامل شرح حال بیمار و انجام Physical Examination دقیق است. با انجام این ارزیابی ها باید میزان مشکل بیمار و red flags موجود مشخص شود. انجام برخی حرکات ضمن ارزیابی بالینی در این روش درمانی ممکن است باعث کاهش یا تشدید علائم بیمار گردد. ضمن معاینه بالینی این حرکات در دامنه های انتهایی نیز انجام می گیرد . مثلا ممکن است در یک بیمار فلکشن ستون فقرات باعث ایجاد علائم یا افزایش علائم اولیه شود … در همین بیمار حرکات اکستنشن ، اکستنشن و فلکشن جانبی ، حرکات چرخشی و سایر حرکات بررسی و نتایج حاصل از انجام ارزیابی جهت تعیین پلان تمرین درمانی ثبت می شود. پس از انجام ارزیابی جامع بیمار  directional preference به دقت تعیین می شود.

همانگونه که ذکر شد ارائه تمرینات مناسب درمانی منوط به انجام ارزیابی و معاینه بالینی دقیق است . با انجام ارزیابی بالینی در روش درمانی مکنزی باید نوع سندرم و وضعیت ترجیحی یا directional preference  بیمار مشخص شود . بر اساس وضعیت ترجیحی یا directional preference بیمار پلان تمرینات را طراحی می کنیم .